Dlaczego najważniejsze wyzwanie naszych czasów jest tym najbardziej ignorowanym
Kwiaty wokół nas kwitną wcześniej niż zwykle, wędrowne ptaki przylatują później, ale my nie dostrzegamy tych zmian. Zimą, na stawach i jeziorach lód jest wyjątkowo cienki, ale nas to nie dziwi. Nie mamy pojęcia, jak nazywają się drzewa i rośliny wokół nas. Nie znamy nazw ptaków, które śpiewają nam rano i wieczorem. Straciliśmy więź, która łączyła nas z Ziemią, naturą i przodkami.
Ludy rdzenne żyją w głębokim duchowym związku ze swoim otoczeniem. Mają głęboką wiedzę dotyczącą środowiska, w którym żyją (również jako źródła utrzymania). Ta wiedza z poczuciem uświęconego zaufania jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. | Na zdjęciu kobieta z plemienia Ojibwa ludu Anishinaabe
Zmienił nas kapitalizm. Przyśpieszył nasze życie i wykorzenił. Odłączyliśmy się od naszego otoczenia i od siebie nawzajem. Jesteśmy ciągle rozproszeni, samotni, wpatrzeni w ekrany, w strumieniu wiecznego teraz. Świat nam się rozpada. Myślenie w kategoriach pokoleń stało się czymś niepojętym. Nie zastanawiamy się, ani co o naszych działaniach powiedzieliby nasi zmarli, ani czy nasze działania przysłużą się kolejnym pokoleniom.
Wykorzenienie. Wyparcie. Solostalgia
Koncepcja równowagi czy harmonii wspólna wielu kulturom rdzennym jest nam obca. Nasza kultura opiera się na wyparciu. Na jakimś poziomie wiemy, że jesteśmy częścią zgłębionej sieci związków. Ale nie traktujemy świata, jak domu tylko jak obszar podboju. Cały czas bierzemy, w coraz bardziej niebezpieczny sposób obdzieramy Ziemie z surowców, by w kółko kupować i wyrzucać, kupować i wyrzucać. Jednocześnie wiemy i nie wiemy, kto wytwarza dla nas towary, kto po nas sprząta, gdzie znikają nasze śmieci i odchody. Niemal wszyscy umniejszamy rzeczywistość kryzysu klimatycznego żyjąc w wyparciu.
Australijski filozof, Glenn Albrecht, ukuł termin „solostalgia”, określający szczególny rodzaj niepokoju, który odczuwamy, kiedy ukochane, dające ukojenie miejsca, zostają tak radykalnie zmienione przez industrializację, że stają się obce i nie do poznania. W czasach globalnego kryzysu klimatycznego, solostalgia staje się powszechnym doświadczeniem.
Klimatyczny paradoks i klimatyczna apatia
Ostrzeżenie naukowców są dramatyczne, konsekwencje zmian klimatycznych coraz poważniejsze, sprawa wymaga podjęcia pilnych działań. Stawką jest nasze przetrwanie, nasze zdrowie i życie – mimo to, nie dzieje się nic. Mimo powszechnej wiedzy dotyczącej zagrożeń, ludzie są obojętni i apatyczni. Nie rozmawiają między sobą o problemie zmian klimatycznych, nie zmieniają swojego zachowania (nie podejmują żadnych ekologicznych działań), nie podejmują działań politycznych i nie uczestniczą w ruchach ochrony klimatu. Walka z ociepleniem klimatu nie jest także priorytetem w sferze publicznej, w mediach czy publicznych instytucjach. Kwestia ocieplenia klimatu jest niewidzialna, nie ma jej.
O prawicowym ruchu negacji zmian klimatycznych finansowanym przez gigantów przemysłu takich jak ExxonMobil czy Koch Industries, wspominałam TU.
Jednym z ciekawszych prób odpowiedzi na pytanie o masową bierność w sprawie klimatu jest praca socjolożki Kari Norgaard. Badania przeprowadziła podczas wyjątkowo ciepłej zimy (2000/2001) w wiejskiej społeczności w zachodniej Norwegii. Wspomnianej zimy pierwszy śnieg spadł dwa miesiące później niż zazwyczaj, wędkowanie było niemożliwe (jeziora nie pozamarzały) a wyciągi narciarskie musiały kupić sprzęt do zaśnieżania. Lokalna i krajowa prasa za stan rzeczy obwiniała ocieplenie klimatu. Mimo to mieszkańcy byli i do dziś pozostają bierni. Norgaard za ten brak działań wini społeczne wyparcie kryzysu klimatycznego. To paradoks, ale dla wykształconych i aktywnych społecznie mieszkańców Norwegii (to dotyczy wszystkich mieszkańców Zachodu) ocieplenie klimatu jest jednocześnie powszechną wiedzą i czymś niewyobrażalnym, oderwanym od codziennego życia.
Mieszkająca w Stanach Norgaard wybrała na obszar swoich badań Norwegię, ponieważ jest to kraj ludzi wykształconych, politycznie aktywnych i bogatych, (których stać na rozmaite wyrzeczenia w imię dobra klimatu) | Kari Norgaard „Living in Denial. Climate Change, Emotions and Everyday Life”
Silne emocje ukryte pod płaszczem obojętności
Książka Norgaard pokazuje, że wspólnie blokujemy i dystansujemy się od informacji dotyczących klimatu a bezczynność w tej kwestii jest powszechnie akceptowalną normą. Ludzie nie chcą rozmawiać o ociepleniu klimatu: „muszę usiąść i to przemyśleć”; „to nie jest rzecz, o której myśli się codziennie”; „to ciężki temat”; „to przytłaczające” – mówią. W pogłębionych wywiadach, które Norgaard przeprowadziła z Norwegami wychodzą jednak na wierzch silne emocje .Okazuje się, że, by nie mierzyć się z problemem musimy ukryć ogrom negatywnych uczuć.
Konfrontowanie się z ideą zmian klimatycznych wywołuje poczucie winy (kto z nas jeździ tylko rowerem i ma dom, który nie produkuje śmieci a energie czerpie wyłącznie ze źródeł odnawialnych?), bezradność i strach o przyszłość – to te emocje w społecznym procesie wyparcia zostają zneutralizowane. Odczuwane: wina, bezradność i strach o przyszłość nie mobilizują do działania, ale powodują, że ocieplenie klimatu pozostaje kwestią prywatną, którą zachowujemy sobie do przemyślenia.
Wypieramy z naszego życia negatywne emocje, bo chcemy czuć się dobrze z naszym stylem życia i wyborami. Nie chcemy czuć się bezradni i zalęknieni – nie chcemy też być takimi postrzegani. Chcemy czuć dumę, chcemy przewidywalnej przyszłości i chcemy być skuteczni. Uważamy, że jesteśmy porządku „nie palimy śmieci w piecu”, „nasz węgiel jest czysty”, „nie usuwamy filtrów cząstek stałych z Diesli” etc… Czasem po prostu chcemy mieć dobry dzień i nie chcemy go sobie psuć złymi wiadomościami. Nie chcemy być też zbyt histeryczni, postrzegani jako wariaci. Z tych wszystkich powodów unikamy tematu zmian klimatycznych.
Wyparcie zmian klimatycznych jest także kwestią społeczną, ekonomiczną i polityczną
To, co wygląda na jawną apatię jest w gruncie rzeczy społecznie zorganizowanym wyparciem, naszą porażką, niemożnością aktywnego i wspólnego zajęcia się sprawą. Bezczynność w sprawie klimatu jest powszechnie akceptowaną, społeczną normą. Ludzie wspólnie blokują lub dystansują się od informacji dotyczących zmian klimatu po to, by zachować spójny system wartości czy pożądany stan emocjonalny. Choć konsumpcjonizm i emisja spalin powodują, że nasza planeta dosłownie się gotuje nie rezygnujemy z paliw kopalnianych i naszego stylu życia.
Niezwykle ważny jest tu kontekst ekonomiczny.Konsumpcjonizm usprawiedliwiamy dobrem dla gospodarki. Od czasów rewolucji przemysłowej czerpiemy ogromne zyski z paliw kopalnianych. Norwegia jest jednym z największym eksporterów ropy i gazu na świecie. Polska stoi na węglu. Brak działań na rzecz ochrony klimatu wynika z chęci zachowania przywilejów i obecnego staus quo.
Potrzeba nowej komunikacji
Pytanie, o to dlaczego robimy tak mało w sprawie klimatu pozostaje otwarte. Dlaczego ludzie, którzy kochają przyrodę, cenią czyste powietrze, szanują swoje zdrowie, często są filantropami – nie robią nic? To pytanie można oczywiście rozszerzyć: dlaczego ludzie nie są aktywni politycznie? Widzą i obcują z szeregiem rzeczy, których nie lubią, które im przeszkadzają, które uważają za naganne – dlaczego nie robią więcej, by je zmienić?
Socjolog Stanley Cohen wyróżniał trzy rodzaje wyparcia: dosłowne („to się nie dzieje, nie ma ocieplenia klimatu”), objaśniające („to się dzieje, ale nie o to w tym chodzi naprawdę; zmiany klimatu mają miejsce ale są niegroźne”) oraz wyparcie implikacyjne. To ostanie jest kluczowe w pracy Kari Norgaard. O wyparciu implikacyjnym mówimy, kiedy uznajemy dany fakt, ale odrzucamy jego psychologiczne, polityczne i moralne implikacje. Cohen pisze tak:
„Uznajemy fakty dotyczące głodujących i umierających dzieci w Somalii, masowych gwałtów w Bośni, masakr w Timorze Wschodnim, bezdomnych na naszych ulicach, ale nie przeszkadzają nam w psychologicznym sensie, ponieważ nie postrzegamy ich jako wymagających podjęcia moralnych działań… W odróżnieniu od wyparcia dosłownego i objaśniającego, wiedza nie jest najważniejsza ale to, by wykorzystać ją do słusznych czynów.”
Rzecz, którą uznajemy za prawdziwe wstrząsającą powinna wymagać konkretnego działania. Dlatego większość apeli i informacji dotyczących walki z ociepleniem próbuje wstrząsnąć odbiorcami. Komunikaty dotyczące kryzysu klimatycznego często ubrane są w kontekst obciążający ludzkie sumienie: „gdyby ludzie wiedzieli i gdyby naprawdę się troszczyli to robiliby więcej”. Ale ludzie wiedzą i przejmują się, ale mimo to robią niewiele. Choć nie chcą myśleć i rozmawiać o kryzysie klimatycznym, „przyciśnięci do muru” w pogłębionych wywiadach Norgaard pokazują, że wiedza i świadomość nie są problemem:
„…sposób, w jaki żyjemy, kultura w jakiej zostaliśmy wychowani na wiele sposobów pozostają w opozycji do naszych wartości. Do pewnego stopnia można być przeciwnym ociepleniu klimatu, ale musimy ogrzewać nasze domy, dojeżdżać do pracy i transportować towary na znaczne odległości. To niezwykle trudne być wiernym przekonaniom dotyczącym środowiska i żyć w naszym społeczeństwie. Jako jednostki nie zmienimy tego w jeden dzień.”
Problemem są wina, bezradność i lęk. Ludzie nie chcę jeszcze więcej lęku, winy i bezradności. Dlatego potrzebujemy nowej komunikacji. Taką perspektywę rysuje Naomi Klein. Problem, o którym nie chce się myśleć, który wywołuje szereg lęków i obaw ubrała w opowieść dającą nadzieję na lepszy świat. O tej nowej nadziei związanej ze zmianami klimatu można przeczytać tu:
http://www.blowminder.com/2017/01/24/sprawiedliwosc-klimatyczna/
Opracowanie m.in. na podstawie wykładu, którego Kari Norgaard, autorka książki „Living in Denial. Climate Change, Emotions and Everyday Life” udzieliła w 2013 w Reykjaviku.
